Dziecko autystyczne żyje w swoim świecie – nie potrzebuje i nic chce rozmawiać, dotykać, uśmiechać do innych. Są też łagodniejsze postacie tego zaburzenia, ale dziwactwa w zachowaniu i mówieniu, przymus wykonywania pewnych powtarzających się działań, nieumiętność odczytywania odczuć innych osób – takie objawy odciskają wyraźne piętno na funkcjonowanie dziecka w świecie.
„Auto” – po grecku oznacza „ja sam”. Cechy autystyczne to objawiające się we wczesnym dzieciństwie stałe deficyty w zakresie interakcji społecznych i komunikacji, czasem połączone z całkowitym brakiem mowy (25% przypadków) oraz ograniczony i powtarzający się wzorzec zainteresowań i nietypowych zachowań np. trzepotanie rękoma, wąchanie przedmiotów, wyginanie palców, wielokrotne powtarzanie tych samych słów. Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu unikają kontaktu wzrokowego, nie interesują się innymi osobami, nie inicjują kontaktu zarówno w sposób werbalny jak i niewerbalny.
Nie potrafią odczytywać intencji innych ludzi. Patrzenie na rozmówcę utrudnia im skoncentrowanie się na jego wypowiedzi. Mają trudnościami w rozpoznawaniu znaczenia gestów, zwykle nie umieją negocjować i kłamać. Nadmiernie przywiązują się do schematów, wykazując opór w razie próby przełamania rutyny ich dnia. Każda zmiana w życiu osoby autystycznej powoduje drastyczny spadek poczucia bezpieczeństwa. Ich zabawy mają również przebieg stereotypowy. Poza tym dzieci z autyzmem mogą wykazywać nietypową wrażliwość (zbyt niską lub zbyt wysoką ) na bodźce zmysłowe.
Jedną z postaci zaburzeń ze spektrum autyzmu jest tzw. zespół Aspergera (autyzm wysokofunkcjonujący), w którym u dzieci nie obserwuje się typowych zaburzeń rozwoju mowy, ale często nie rozumieją one poszczególnych słów, zwłaszcza takich, które mają wiele znaczeń. Przenośnie traktują dosłownie. Nie rozumieją żartów. Bywają brutalnie szczere w komunikowaniu swoich odczuć, co może sprawiać innym osobom przykrość. Ich mowa charakteryzuje się pewną sztucznością, sprawia wrażenie wyuczonej i wyszukanej, często bywa bezosobowa. Wstępują u nich deficyty w sferze rozumienia sytuacji społecznych, rozumienia motywów działania i uczuć innych osób. Podobnie jak w autyzmie wzorce zachowania, zainteresowania i aktywność są ograniczone i stereotypowe.
Obraz kliniczny zaburzeń ze spektrum autyzmu jest niesamowicie różnorodny. Może dotyczyć zarówno niemówiącego dziecka z głębokim opóźnieniem umysłowym i samouszkodzeniami jaki i „piątkowego” studenta szkoły wyższej, z IQ powyżej normy, pomimo zaburzonej mowy i nieadekwatnych zachowań społecznych.
